سيد حسن تقي زاده
مورخ، ايران شناس، سياستمدار و ديپلمات ايراني، تولد 27 سپتامبر 1878 در تبريز؛ تحصيلات علوم ديني، ادبيات عرب، فقه اسلامي، طب و فيزيولوژي و پاتولوژي، فلسفه، نجوم، زبان انگليسي و تحصيلات جديد در مدرسه آمريكايي تبريز.
انتشار مجله علمي-ادبي، «گنجينه فنون» (با همكاري سه نفر ديگر) به مدت يك سال 1903-1904، مسافرت به قفقاز و استانبول و مصر و بيروت و دمشق (و آشنايي و ملاقات با جرجي زيدان، و شيخ محمدعبده) 1905-1906، مشاركت فعال در انقلاب مشروطه، نم. دوره اول مجلس شوراي ملي از تبريز 1907، پس از بمباران مجلس و تعطيل مجلس تبعيد از ايران و عزيمت به فرانسه و سپس انگلستان ژوئن 1908، بازگشت به تبريز و شركت در قيام مشروطه خواهان و بالاخره خلع محمدعليشاه از قدرت 1909، ضمناً عضو «هيات مديره» براي انجام امور خلع شاه و سازمان دادن حكومت جديد، انتخاب به عنوان نم. دوره دوم مجلس از تبريز نوامبر 1909، پس از بروز اختلاف بين دو حزب دموكرات (تقي زاده رهبر پارلماني حزب مذكور بود) و اعتدالي عزيمت به استانبول و سپس اروپا 11-13، سپس به دعوت كاردار ايران در آمريكا (عليقلي خان كاشاني نبيل الدوله) به آن كشور عزيمت كرد13، بازگشت به آلمان (با دعوت و پول آلمانها و با گذرنامه جعلي) و تشكيل كميته مليون و ميهن پرستان ايراني در برلين (با همكاري افراد ديگر) و انجام اقدامات و تبليغات سياسي ضد انگلستان و روسيه در ايران و عثماني 14 (آخر سال)، انتشار مجله سياسي و بعداً ادبي «كاوه» در برلين ژانويه 16-19 (كه جنبه سياسي داشت)، و دوره دوم مجله 20-22 (كه جنبه ادبي، تاريخي داشت)، مسافرت به سوييس و همكاري ايران و شوري (مورخ 26 فوريه 1921)، مسافرت دولتي به مسكو براي مذاكره و عقد موافقت نامه هاي تجارتي بين ايران و شوروي 21، سپس بازگشت به برلين و ازدواج با يك دختر آلماني، انجام ماموريت دولتي به لندن جهت انجام گفتگوهاي غيررسمي 24، انتخاب به عنوان نم. دوره چهارم مجلس از تهران و عدم قبول مسئوليت آن، انتخاب به عنوان نم. دوره پنجم مجلس از تهران و بازگشت به ايران و شركت در جلسات مجلس 24-، وزير خارجه در كابينه مستوفي الممالك (مدت كوتاهي و بعداً استعفا)، نم. مجلس دوره ششم آوريل 27-اوت 28 (پايان دوره مجلس)، والي (استاندار) خراسان 29، سفير ايران در لندن ژوييه 29-ماه مه 30، وزير طرق و شوارع (وزير راه) 30 (به مدت چهارماه)، وزير ماليه (دارايي) فوريه 31-سپتامبر 33، وزيرمختار ايران در پاريس 33-35، عزيمت به برلين و انجام مطالعه و تاليف كتاب به مدت 15 ماه 35-36، نم. ايران در كنفرانس بين المللي خلع سلاح عمومي در ژنو. نم. ايران در نوزدهمين كنگره بين المللي خاورشناسان در رم (ايتاليا) پاييز 35، اس. زبان و ادبيات فارسي در مدرسه مطالعات شرقي لندن (به دعوت مدرسه) ژانويه 37-نوامبر 41، و نيز اس.دا. كمبريج انگلستان به مدت 2 سال، سفير ايران در لندن 41-47، نم. دوره پانزدهم مجلس شوراي ملي از تبريز اوت 47-50، سناتور انتخابي اولين دوره مجلس سنا و نيز رئيس سنا اكتبر 50-مارس 54، سناتور دوره دوم مجلس سنا و رئيس آن (پس از مدتي به دليل ضعف پيري استعفا داد) مارس 54-، عزيمت به آمريكا به دعوت دانشگاه كلمبيا در نيويورك و مدت هفت ماه اقامت در آنجا و انجام سخنرانيها و مطالعات علمي، عضو شوراي عالي فرهنگ ايران، رئيس كميته هاي گوناگون بين المللي خاورشناسان مربوط به تدوين و انتشار آثارمختلف درباره فرهنگ و تمدن ايران، فوت 27 ژانويه 79 (چهارشنبه 8 بهمن 1348).
آثار:
رساله تحقيق احوال كنوني ايران يا محاكمات تاريخي (انتشار در قاهره)، مقدمه تعليم عمومي يا يكي از سرفصل هاي تمدن 28، از پرويز تا چنگيز30، گاهشماري در ايران قديم 37، تصحيح تحفه الملوك38، لزوم حفظ زبان فصيح فارسي47، تاريخ عربستان و قوم عرب در اوان ظهور اسلام و قبل از آن 51، ماني و دين او 56، تاريخ اوايل انقلاب و مشروطيت ايران (خطابه) 59، تاريخ انقلاب ايران (تقريرات) 61، بيست مقاله تقي زاده (ترجمه احمد آرام و كيكاوس جهانداري) 61، روزنامه كاوه (در برلين)، اخذ تمدن خارجي 61.
ضمناً انتشار بيش از 100 مقاله علمي پژوهشي درباره تاريخ و موضوعات گوناگون در نشريه هاي علمي به زبانهاي فارسي، تركي، عربي، فرانسه، آلماني، انگليسي و رومي در ايران و كشورهاي خارجي.
